Thay chỉ số tăng trưởng bằng chỉ số hạnh phúc

08:44 SA @ Thứ Tư - 07 Tháng Năm, 2008

Trong thế giới tư bản, các cuộc khủng hoảng, suy thoái kinh tế thường để lại nhiều vết thương, không những cho "thân xác" mà còn là "những vết thương lòng" gây tổn hại tinh thần cả một thế hệ. Cuộc đại suy thoái Mỹ 1929 làm nước Mỹ bị ám ảnh đến tận thế kỷ XXI. Khủng hoảng dầu mỏ tạo ra chủ nghĩa cô lập cực đoan tại nước Mỹ. Khủng hoảng tài chính Á Châu 1997 tạo ra nhiều vết sẹo trong tư duy của nước Thái Lan…

Trong giấc mơ giàu có, tăng trưởng, con người đã linh cảm về tính bất ổn của cuộc chạy đua kinh tế này, nhưng chỉ khi một cuộc khủng hoảng kinh tế diễn ra, cảm nhận đó mới được hiện thực hóa và người ta mới té ngửa ra rằng: hạnh phúc là một khái niệm không cùng nghiệm với giàu có.

Câu chuyện về sự tỉnh thức này đang râm ran khắp nơi trên địa cầu, từ những quốc gia rất giàu đến những đất nước đang phát triển.

Từ chỉ Số Well-Being của nhà quý tộc Anh…

Kinh tế thế giới chưa bao giờ phát triển như vậy của cải và hàng hóa chưa bao giờ nhiều như vậy… Chủ nghĩa tư bản thị trường, động cơ gia tốc cho toàn bộ sự giàu có đó, dường như đã hoàn thành nhiệm vụ thật đáng khen.

Nhưng có thật thế không? Chuyện ngày xửa ngày xưa quả có kể rằng giàu có sẽ giúp người ta hạnh phúc, nhưng đó cũng là chuyện ngày xưa thôi, ngày nay, người ta biết: cần phải có thêm một cái gì đó nữa mới đủ cho hạnh phúc nẩy mầm.

Nhiều người ở Châu Âu giàu có hiện đồng tình với ý niệm: kinh tế nên làm ra một cái gì đó khác hơn tiền mới giúp con người dễ chịu hơn. Dĩ nhiên giữa họ cũng tồn tại tranh cãi mà một bên là những nhà tư bản thực dụng Anglo - American và bên kia là người Âu châu lục địa vốn có khuynh hướng bons vivants (sống thoải mái) kiểu Pháp (người Pháp thường bị người Anh chê là: dùng quan niệm chất lượng cuộc sống" để biện hộ cho tốc độ tăng trưởng thấp của họ). Tuy vậy một người Anh chính hiệu quý tộc: David Cameron, lãnh đạo đảng Bảo thủ và có thể là Thủ tướng Anh tương lai lại đồng ý vớt ý nghĩ của người Pháp khi ông ta ấp ủ ý niệm về chỉ số “General Well-Being, gọi tắt là TWB" (Tổng Giá trị Hạnh phúc) để thay thế cho chỉ số GDP truyền thống.

Ngay đầu năm 2007, Tạp chí kinh tế hàng đầu của thế giới trụ sở tại Anh, thường được mệnh danh là “Kinh Thánh" của nhà tư bản, tờ The Economist đã đưa ra một chuyên đề nghiên cứu chỉ độc một chữ: "Happiness". Trong đó chỉ ra rằng: dù rất thành công và giàu có về mọi mặt, cảm giác của dân cư tại các nước Anh, Mỹ đều không cảm thấy… hạnh phúc. Cho nên, họ cũng đồng tình việc tìm kiếm giải pháp thay thế chỉ số phát triển kinh tế GDP (Gross Domestie Product) bằng một cái gì đó nhân văn hơn như chỉ số GWB (Gross Well-being). Rõ ràng, khuynh hướng phát triển sao cho người dân thấy hạnh phúc (chứ không hẳn là giàu có thừa mứa, chạy đua tối mày mặt) đang dần chiếm ưu thế.

Ở Mỹ, sự bất bình đẳng, làm việc quá mức và những cái giá còn dấu kín phải thanh toán cho sự thịnh vượng… đang bùng lên thành một cuộc tranh luận lớn. Chữ “Wellness"- sự dễ chịu là mục tiêu của việc chăm sóc sức khỏe tâm-thể cho con người (chứ không chỉ có mỗi health-sức khỏe của ngành Y tế) đang trở thành một ngành kỹ nghệ lớn, phát triển mạnh, lợi nhuận cao.

Năm năm trước, tôi có cơ hội đọc một cuốn Sách thú vị đề cập đầu tiên về vấn đề này, sách nhan đề The Future of Sueeess (Tương lai của Thành công) của ông Robert Reich, nguyên Bộ trưởng Lao động Mỹ dưới thời Tổng thống Clinton. Trong sách, ông Reich một người phụ trách về lao động đương nhiên rất quan tâm đến vấn đề xã hội và con người, cho rằng, hai chữ thành công của một "kiếp người" rồi sẽ phải thay đổi, chứ không thể hùng hục làm như người Mỹ hiện nay, người ta phải “Work Smart" (làm việc một cách thông minh) thay vì work hard (làm việc hì hục) để dành thêm thì giờ cho phát triển tâm hồn.

Đến Chủ nghĩa Tư bản Phật giáo, Tư bản Karma… của Châu Á

Xu thế nhận thức mới này tuy thế, lại không mới đối với các quốc gia Châu Á có nền tảng Phật Giáo. Nhiều năm trước, nước Bhutan - nơi đức Phật sinh ra, nơi có vườn Lâm tì ni - nhà vua Bhutan đã đề ra chỉ số phát triển không đơn thuần nhắm đến của cải, gọi là GNP (Gross National Happiness - Tổng Hạnh phúc Quốc gia). Ở một nước Phật giáo khác là Thái Lan, vua nước này cũng vậy, ngài đưa ra khái niệm Boudhist Capitalism (chủ nghĩa tư bản Phật Giáo) qua đó khuyên quốc gia không phát triển kinh tế kiểu làm giàu bằng mọi giá như vừa qua, mà quay về các khái niệm hài hòa hơn của Phật giáo. Cũng cuối năm rồi, Tạp chí Businessweek tường thuật về một xu thế mới là Karma Capitalism (Chủ nghĩa Tư bản Karma) trong đó đưa chữ “nghiệp” karma vào làm ăn để hiểu sâu sắc hơn về lẻ vô thường của cuộc đời, nhằm khắc phục khía cạnh quá khốc liệt của chủ nghĩa tư bản cũ, Tư bản “Nghiệp chướng" là một loại chủ nghĩa tư bản rất an bình và rất thiền kiểu Ấn Độ…

Diễn biến tình hình nước Thái từ cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á mười năm trước, mà đất nước này là nơi bắt đầu và là tâm của cơn chấn động, làm cho nhiều người Thái bừng tỉnh từ đó xuất hiện Kinh tế học Phật giáo (Buddhist Economics) như một con đường trung đạo.

Lý thuyết của học thuyết này bác bỏ cách tăng trưởng quá nóng và đầy tính đầu cơ mà Thái Lan đã đi theo suốt nhiều năm qua với kết cục là cuộc sụp đổ gây tổn thất và chấn thương cho toàn xã hội hồi năm 1997. Chính quan điểm này đã xem cách phát triển kinh tế quá hăng hái của cựu Thủ tướng Thaksin là phiêu lưu nguy hiểm. Từ đó dẫn đến cuộc đảo chính hồi đầu năm.

Các người đảo chính lập luận: ông Thaksin với “Thaksinomies"- Học thuyết kinh tế Thaksin - muốn tạo một cuộc đại nhảy vọt cho người nông dân nghèo thông qua cho vay nhẹ lãi, hứa chăm sóc y tế giá rẻ và các chính sách nhằm tạo ra một “chủ nghĩa tư bản nông thôn" (farmyard capitalism) và các chính sách này sẽ đưa quốc gia đến một cuộc khủng hoảng nợ khác. Kinh tế Phật giáo ngược lại nhắm đến khái niệm “tri túc" (biết đủ) với ba quan niệm chính: khoan hòa, hợp lý và tự tại, và chính trạng thái này sẽ bảo vệ Thái trước những cú sốc của toàn cầu hóa.

“Đó là những biện pháp đặc thù mà Chính phủ sẽ áp dụng để đẩy mạnh việc phát triển con người". Ông Surayud Chulanont Thủ tướng lâm thời Thái Lan (trước khi đó Chính phủ dân cử mới hiện nay viết trong một nghiên cứu ấn hành bởi UNDP mang tên “Kinh tế Tri túc và Phát triển con người” (Sufficiency Economy and Human Development). Ông muốn đẩy mạnh “hạnh phúc" thay vì tăng trưởng.

Hoàng gia Thái từ lâu đã cổ xúy cho sự tri túc trong đời sống Thái bao hàm sự khiêm tốn, giản dị và sống phù hợp với điều kiện của mình. Từ đầu thập niên 90, một nhóm các tướng lãnh về hưu, các quan chức lão thành, các nhà kinh tế đã tập hợp lại để cụ thể hóa các ý tưởng của nhà vua thành một học thuyết kinh tế thống nhất (Một phần lớn được thể hiện trong báo cáo năm 2007 của UNDP và trong kế hoạch năm năm sau đó). Nhóm này cho rằng đây là con đường trung đạo giữa toàn cầu hóa quá mức và cô lập quá mức, giữa một chủ nghĩa tư bản không thể kiểm soát với một Nhà nước bao cấp, giữa "sự lạc hậu và những giấc mơ không lường”...

Như nhận định của Wisarn Pupphavesta: nhà kinh tế của Viện Nghiên cứu Phát triển Thái lan: “Một trong những mục tiêu của học thuyết là để giảm nhẹ căn bệnh cố hữu của chủ nghĩa tư bản vốn không thể tránh: vòng “ác nghiệt”của chu kỳ tăng trưởng - sụp đổ đã từng làm điên đảo các nền kinh tế khác nhau. Tôi công nhận rằng nó đó phần chống lại với chủ nghĩa tư bản tiêu dùng kiểu neoliberal, nhưng chúng tôi buộc phải chọn một cách sống mới".

Thiết nghĩ, hạnh phúc giờ đây không còn là đối tượng của từng cá nhân cũng không chỉ là phạm trù quan tâm của triết học, thần học, tâm lý học… mà đã trở thành vấn nạn của kinh tế chính trị. Các nhà nước giờ đây không chỉ hướng dẫn những thành quả mà còn phải xem xét xem quả, đó là “chính quả" hay là nghiệp chướng nữa!

Nguồn:
FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Tâm lý học với việc nghiên cứu hạnh phúc con người

    20/01/2018TS. Nguyễn Chí ThuậtHạnh phúc là gì? Định nghĩa về nó tưởng vô cùng đơn giản, song lại khiến bao nhà nghiên cứu phải đau đầu và cho tới nay vẫn chưa có sự thống nhất hoàn toàn trong việc định nghĩa hạnh phúc...
  • Các nhà tâm lý học có thể giúp đỡ mọi người tìm thấy điều làm cho họ hạnh phúc

    21/03/2017TS. Đào Thị OanhSự giàu có về vật chất không làm cho cuộc sống của con người hạnh phúc. Và, các nhà tâm lý học cần phải làm rõ xem điều gì làm cho con người hạnh phúc...
  • Nguồn gốc của hạnh phúc và bất hạnh

    20/03/2016Trong cuộc sống, mọi người đều có thể cùng nhau vun đắp hạnh phúc. Tuy nhiên, không phải bất kỳ cặp nam nữ nào cũng có thể chung sống đến đầu bạc răng long. Hôn nhân trong cuộc sống hiện đại là một thử thách lớn cho hai người trưởng thành...
  • Nguyên lý hữu dụng và hạnh phúc

    06/03/2016Luận MinhCuối thế kỷ 18, triết gia người Anh Jeremy Bentham trong tác phẩm “Giới thiệu các nguyên lý đạo đức và luật pháp” (1789) đã đề ra nguyên lý hữu dụng, nội dung của nó là tán thành hay phủ nhận hành động của cá nhân hoặc chính quyền, dựa trên nỗ lực làm gia tăng hay giảm bớt hạnh phúc cho người khác. Theo J. Bentham, chính quyền được xây dựng trên căn bản tam phân: lập pháp, hành pháp và tư pháp, hình thức tổ chức chính quyền chỉ là phương tiện để đạt đến mục đích
  • Khi nào tiền bạc làm nên hạnh phúc?

    01/07/2014Đức LêĐúng là tiền bạc có thể làm người ta hạnh phúc. Nhưng với điều kiện ta phải có nhiều tiền hơn là những người xung quanh ta. Đó là kết quả của cuộc nghiên cứu mới đây nhất về hạnh phúc của nhà khoa học.
  • Về vấn đề mưu cầu hạnh phúc cá nhân và ý nghĩa của nó đối với xã hội ta hiện nay

    03/05/2014PGS, PTS. Nguyễn Tấn HùngHạnh phúc và mưu cầu hạnh phúc cá nhân là vấn đề luôn được quan tâm trong lịch sử triết học. Bài viết điểm qua các quan niệm trong lịch sử triết học - cả phương Đông và phương Tây - về vấn đề quan trọng này. Thông qua cách nhìn mácxít về hạnh phúc, bài viết xác định một vài vấn đề đang đặt ra trong xã hội ta hiện nay...
  • Càng giàu, càng thích hưởng thụ! Nhưng hạnh phúc thì...?

    20/08/2013Minh ThiKhi xã hội phát triển, ngày càng nhiều người áp dụng lối sống hưởng thụ cho chính mình. Thực ra, hưởng thụ là một điều tốt, nó là thước đo đời sống của con người và xã hội hiện đại. Vấn đề đặt ra chỉ là cách hưởng thụ như thế nào mà thôi, bởi đôi khi cách thức hưởng thụ lại có thể khiến con người bất mãn thêm và thế giới trở nên kiệt quệ...
  • Nghiên cứu định lượng về hạnh phúc và chỉ số hạnh phúc (HPI) của Việt Nam

    21/11/2007Hồ Sĩ Quý (PGS. TS. Viện trưởng Viện thông tin KHXH)Khi tiến hành đo đạc, tính toán về hạnh phúc, đóng góp của các nhà nghiên cứu định lượng được ghi nhận nhiều ở việc họ đã chỉ ra vai trò của từng nhân tố cụ thể trong cấu trúc của hạnh phúc con người. Các nhân tố thường được quan tâm và đã được xem xét là năng lực thông minh và trí tuệ, yếu tố di truyền và bẩm sinh, vai trò của giáo dục và truyền thống, ảnh hưởng của thu nhập và tiền bạc, các quan hệ gia đình và hôn nhân…
  • “Hạnh phúc”, cũng cần học!

    13/05/2007Hạnh Nguyên (London)Một đề tài tờ Daily Telegraph đưa ra đang gây tranh cãi trong những người làm giáo dục ở Anh. Đó là việc cố vấn cao cấp về giáo dục cho Chính phủ Anh, Richard Layard, giáo sư kinh tế tại Đại học Kinh tế London, đề xuất đưa một môn học mới vào giảng dạy. Môn học có tên là “Bài học hạnh phúc”...
  • Tài sản và việc mưu cầu hạnh phúc

    02/05/2006Từ “tài sản” do Locke sử dụng có hai nghĩa. Thứ nhất, ông ta muốn nói tới tất cả mọi thứ mà con người có được nhờ quyền tự nhiên của họ, đặc biệt là cuộc sống, tự do và điền sản. Với Locke, việc “bảo vệ tài sản,” trong nghĩa tổng quát này, miêu tả một mục tiêu bao trùm của chính quyền dân sự...
  • Tiền bạc có mua được hạnh phúc

    16/01/2006Trần Cao Dũng trích dịch từ bài của tác giả Mark SkousenĐồng tiền có thể cung cấp cho mọi người rất nhiều lợi ích: điều kiện sống tốt hơn, địa vị xã hội, du lịch, hưởng thụ, chăm sóc sức khỏe, giải trí vv..vv.. Cảm giác được sống trong sung túc, có một tài chính cá nhân vững chắc luôn mang lại sự toại nguyện vô bờ...
  • Hạnh phúc vẫn hơn là “cái đúng”

    20/10/2005Huy MinhTrong gia đình, làm cho mình và các thành viên khác hạnh phúc hơn mới là đúng nhất! Điều đó không có nghĩa là chúng ta nên tránh né mọi cuộc tranh luận, hay ngoan ngoãn đi theo sự dẫn dắt của người bạn đời, hày chiều chuộng mọi sở thích của con cái
  • Hạnh phúc = Giàu có?

    07/07/2005Phương ĐôngTheo nghiên cứu của các nhà kinh tế và các chuyên gia về gia đình thì tiền bạc, tài sản và những yếu tố tài chính khác chỉ đem lại cho con người khoảng 15% hạnh phúc, phần còn lại bắt nguồn từ những nhân tố khác như thái độ sống, khả năng làm chủ cuộc sống và những mối quan hệ xung quanh...
  • xem toàn bộ