Luật sư của Nhà nước và Luật sư của người dân

01:01 CH @ Thứ Ba - 07 Tháng Mười Hai, 2010

(Chungta.com)Việt Nam là một nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân. Vậy thì luật sư của nhà nước có bình đẳng với luật sư của dân trong một vụ kiện hay không? Công lý sẽ luôn công bình đẳng giữa hai bên theo luật tố tụng và tại nơi tòa xử không? Chungta.com xin đăng lại bài viết về chủ điểm nóng hổi cho đên nay này.


1. Bất bình đẳng giữa hai loại luật sư

Tại phiên toà hình sự, đại diện viện kiểm sát giữ quyền công tố thường được gọi là luật sư của Nhà nước, đối lập với người bào chữa là luật sư của người dân. Về bản chất, một vụ án hình sự cũng là một vụ kiện, trong đó Nhà nước thông qua luật sư của mình kiện một công dân vi phạm một số điều khoản nào đó của Bộ luật Hình sự. Việc tranh tụng tại toà giữa công tố viên và bị cáo hay luật sư của bị cáo, vì thế, cũng không khác gì việc tranh tụng giữa bên nguyên và bên bị trong bất kỳ vụ kiện tụng nào khác. Trong tiếng Anh, công tố viên – prosecutor – có nghĩa gốc là “người đi kiện”, xuất phát từ động từ prosecute là “kiện”. Trước toà, hai bên nguyên - bị đều bình đẳng với nhau, và điều này được khẳng định trong điều 19 Bộ luật tố tụng hình sự.

Nói thì có vẻ đơn giản, nhưng hiểu thế nào là “bình đẳng trước Toà án” lại là cả một vấn đề. Từ trước tới nay, các chuyên gia pháp lý của ta đều nhất trí rằng “bình đẳng trước Toà án” chỉ là một nội dung của quyền “bình đẳng trước pháp luật” mà Hiến pháp quy định, tuy nhiên trước Toà án các bên chỉ bình đẳng về mặt tố tụng, tức là đưa ra chứng cứ, tài liệu, yêu cầu và tranh luận, chứ không bình đẳng về mọi mặt.Chính đây là điều đáng suy ngẫm.

Do không nhận thức được rằng một vụ án hình sự cũng chỉ là một vụ kiện, lại bị lối tư duy “suy đoán có tội” - cứ bị bắt, truy tố là chắc chắn có tội – chi phối, chúng ta thường coi đó là một vụ xét xử tội phạm để trừng phạt, răn đe. Do đó tư thế của các bên trong phiên toà hình sự khác nhau rõ rệt. Chưa hề có bản án, chưa biết đúng sai ra sao, người ta đã thấy bị cáo mặc áo tù, bị còng tay, bị cảnh sát kèm chặt dẫu chẳng hề có dấu hiệu phản kháng hay bỏ trốn; buộc phải đứng trước vành móng ngựa nghe công tố viên, rồi nhiều lúc cả hội đồng xét xử nữa, thi nhau mắng mỏ, quát nạt, trấn áp tinh thần. Luật sư bào chữa ngồi đâu đó phía sau, muốn nghe, muốn nhìn mặt thân chủ cũng khó. Trong khi đó công tố viên ngồi trên cao phía trước, sang sảng đọc cáo trạng, luận tội, thỉnh thoảng lườm xuống bị cáo và luật sư một cách đầy thị uy. Và lạ thay, một thời gian dài ai ai cũng coi đó là chuyện đương nhiên. Nó giống y như trong các bộ phim cổ trang của Tàu có cảnh xử án: đương sự quỳ mọp dưới đất, còn quan phụ mẫu, Bao Công chẳng hạn, ngồi trên cao đập bàn quát tháo. Hình ảnh này trái ngược hoàn toàn với hình ảnh ta thường thấy trong các bộ phim diễn cảnh phiên toà ở các nước có nền tư pháp phát triển, trong đó bị cáo ăn mặc rất lịch sự, chẳng mấy khi bị xiềng xích, còn luật sư thì tranh cãi nảy lửa với viên chưởng lý, tức công tố viên, và thường là thắng mới thú chứ! Phim “Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông” là một ví dụ.

Vì sao vậy? Vì trong ý thức của đa số chúng ta kiểm sát viên đại diện cho Nhà nước, còn luật sư chỉ đại diện cho một cá nhân, hơn nữa lại là cá nhân đang bị truy tố, mà đã truy tố là 99% đi tù, so thế quái nào được! Không thể có chuyện bình đẳng về tư cách, về vị trí ngồi, về trang phục, về khả năng tiếp cận hồ sơ, và cả về sự ưu ái của hội đồng xét xử giữa hai bên ở đây - người ta nghĩ thế.

Đó là biểu hiện rất rõ của quan điểm “Nhà nước cai trị”, sản phẩm của chế độ phong kiến châu Á hàng ngàn năm, trong đó vua là thiên tử, quan là cha mẹ, còn dân đen chỉ là con sâu cái kiến. Còn theo quan điểm “Nhà nước phục vụ” mà chúng ta đang nỗ lực tiến tới thì sao?

2. Bộ máy không thể cao hơn chủ nhân, và luật sư cũng thế

Trong một chế độ dân chủ, Nhà nước là bộ máy do nhân dân lập ra để quản lý xã hội, và những công chức làm việc trong bộ máy Nhà nước chỉ là những công bộc của dân, ăn lương của dân để thực thi những nhiệm vụ do người dân giao phó. Không lý nào bộ máy lại đứng cao hơn chủ nhân, công bộc đứng trên ông chủ. Vậy thì luật sư của bộ máy làm sao có thể đứng ngang hàng với luật sư của ông chủ, chứ đừng nói gì đến đứng trên. Ý tưởng sơ đẳng đó về một nền dân chủ đích thực tiếc thay không phải ai cũng nhận thức ra, kể cả trong số các chuyên gia pháp lý. Có lẽ vì thế mà trong Bộ luật tố tụng hình sự mới được sửa đổi tranh tụng vẫn chưa được công nhận như một nguyên tắc. Dường như nhiều người vẫn lo ngại rằng nếu chỉ hoàn toàn dựa vào tranh tụng thì các kiểm sát viên sẽ không đấu lại các luật sư chăng, và vì thế vẫn cần sự hỗ trợ của Hội đồng xét xử để giành phần thắng? Người ta có quyền đặt ra nghi vấn này, vì cho đến nay vẫn còn tồn tại một hiện tượng khá phi lý: trước khi vụ án được đưa ra xét xử bao giờ cũng có cuộc làm việc giữa ba bên: cơ quan điều tra, viện kiểm sát và toà án, nhằm “thống nhất đường lối xét xử”. Luật sư không được phép có mặt trong cuộc họp này, và vì thế người ta rất dễ nghĩ rằng ba bên họp nhau là để bàn cách chống lại bị cáo cùng luật sư. Vậy thì còn cần đến phiên toà làm gì nữa?

Chúng ta đã có Nghị quyết 08 của Bộ chính trị về cải cách tư pháp; một số nơi đã tiến hành những phiên toà mẫu, trong đó chỗ ngồi của công tố viên và luật sư bào chữa được xếp đối xứng nhau thể hiện sự bình đẳng trước Toà. Mới đây đã có quyết định là bị cáo ra toà không phải mặc áo tù nữa (nhưng chuyện còng tay thì vẫn bỏ ngỏ). Tại nhiều phiên toà, việc tranh tụng được tiến hành dân chủ hơn. Đó là những nỗ lực sơ khởi đáng ghi nhận.

Mong sao những phiên toà mẫu đó không còn là mẫu nữa, mà sẽ trở thành thông lệ, để sau này con cháu chúng ta sẽ phải trợn mắt kinh ngạc khi nghe kể về những phiên toà xưa kia.

Nguồn:
FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Luận bàn về Pháp luật

    05/11/2015Nguyễn Trần BạtVai trò định hướng ứng xử không chỉ thuộc về đạo đức mà còn thuộc về pháp luật. Những nhà triết học ngay từ thời cổ đại, cả ở phương Đông lẫn phương Tây, đều nói đến vai trò to lớn của pháp luật...
  • Ảnh hưởng của văn hóa đối với pháp luật

    09/10/2014Nguyễn Trần BạtVăn hóa có một ảnh hưởng không thể phủ nhận đối với pháp luật. Văn hóa chính là cuộc sống, do đó, việc xây dựng pháp luật, theo lẽ tự nhiên, phải dựa trên những kinh nghiệm văn hóa, tức là pháp luật phải có khả năng biến thành văn hóa để điều chỉnh cuộc sống. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, ở rất nhiều nơi trên thế giới, hệ thống pháp luật tỏ ra không tương thích với cuộc sống. Phải chăng yếu tố văn hóa, ở những nơi đó, đã bị tách rời khỏi pháp luật hay bản thân pháp luật được xây dựng trên một nền văn hóa méo mó, phi tự nhiên?
  • Quản lý bằng pháp luật như thế nào?

    09/10/2014Nguyễn Đức LamỞ đời “lạt mềm buộc chặt” tưởng chừng như nghịch lý nhưng pháp luật thường được hình dung là nghiêm minh, cứng rắn cũng không phải là ngoại lệ. Quản lý bằng pháp luật, cũng như quản lý nói chung, không phải là buộc diều vào cây sào tre mà hãy như trẻ mục đồng, thả diều bay lượn, đón gió trên bầu trời khoáng đạt, rộng lớn...
  • Suy đoán vô tội và suy đoán có tội

    03/05/2014Đoàn Tiểu LongChống tham nhũng dễ hay khó? Nhiều người nói rằng khó vì rất khó có được bằng chứng nhận hối lộ hay lợi dụng chức vụ để trục lợi một cách tinh vi. Đó là nguyên nhân vì sao dư luận kêu ca nhiều, nhưng số vụ đưa ra xét xử lại vô cùng ít...
  • Pháp luật – Tài sản tinh thần của nhân dân

    21/02/2014Nguyễn Trần BạtXuất phát từ đòi hỏi xã hội phải được điều chỉnh bởi những quy tắc nhất định, pháp luật đã ra đời. Bản chất của pháp luật là các khế ước xã hội, tức là kết quả của sự thỏa thuận của mọi người. Nếu thỏa mãn điều kiện này, sự tự nguyện nhượng bớt một phần tự do cá nhân sẽ đưa đến sự hình thành của nền dân chủ ở đó, tự do không chỉ đơn thuần là tự do bản năng mà sẽ có chất lượng cao hơn, tức là tự do mang trong mình sự hài hòa lợi ích giữa các cá nhân, giữa cá nhân với cộng đồng và ở mức độ cao hơn nữa, tự do như là, phát triển...
  • Đại biểu Quốc hội có nhất thiết phải am hiểu luật?

    09/01/2006Đoàn Tiểu LongCác đại biểu Quốc hội vì thế không nhất thiết là luật gia, mà trước hết phải là chính khách. Điều quan trọng nhất họ cần nắm được, đó là tâm tư, nguyện vọng của các cử tri đã tín nhiệm cử họ làm đại diện...
  • “Dân chủ là của quý báu nhất của nhân dân, Chuyên chính là cái khóa, cái cửa để phòng kẻ phá hoại”

    06/01/2006Ngô Vương Anh“Dân chủ nghĩa là dân là chủ. Dân chủ là của báu vì đó không phải là thứ tự nhiên có sẵn mà đó là thành quả của cách mạng, nhân dân ta đã phải đấu tranh, hy sinh gian khổ mới giành được. Dân chủ là của báu vì đó là lý tưởng, là ước vọng của toàn thể nhân dân ta về một xã hội tốt đẹp trong tương lai..."
  • Năng lực thể chế

    03/01/2006TS. Nguyễn Sĩ DũngNăng lực thể chế là năng lực của các cơ quan nhà nước hoàn thành các chức năng hiến định của mình. Chức năng nào thì năng lực ấy. Chức năng càng phức tạp thì năng lực phải càng cao hơn. Rủi ro lớn nhất ở đây là: Hiến pháp chỉ có thể trao cho một cơ quan nhà nước các chức năng, chứ không thể trao cho cơ quan này các năng lực tương ứng...
  • Tính cạnh tranh của nền pháp luật

    27/12/2005Nguyên LâmTính cạnh tranh của nền pháp luật phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trước hết, phụ thuộc vào những người làm ra luật, tức là Quốc hội và một phần nào đó là Chính phủ...
  • Đổi mới hoạt động lập pháp

    08/11/2005Nguyễn Sĩ DũngCơ sở dữ liệu luật Việt nam do Trung tâm Tin học của Văn phòng Quốc Hội quản trị chứa tới khoảng gần 14.000 văn bản quy phạm pháp luật còn hiệu lực thi hành. Con số này là quá nhiều hay quá ít đối với đất nước ta?
  • Những cái giàu của một nền lập pháp

    02/11/2005Nguyễn Đức LamDịp năm hết Tết đến người ta hay chúc nhau “an khang thịnh vượng”. Nếu thịnh vượng gắn về sự giàu có, thì an khang là cái gì đó thuộc về tinh thần, văn hoá, sự bình an trong lòng xã hội và đất nước, trong tâm hồn mỗi người, an tâm làm ăn, sinh sống. Một nền lập pháp mà hướng đến những cái giàu về tài sản, về văn hoá, về quyền, về lợi ích của người dân, của xã hội, của đất nước thì ắt hẳn sẽ mang đến sự an khang, thịnh vượng ấy...
  • xem toàn bộ